Lazika Krallığı (Egrisi)

Makale: Özhan Öztürk

Özet: Aşağıdaki makale bugünkü Gürcistan’ın sahil kesimi ve hinterlandı ile Osmanlı Lazistanının dahil olduğu sınırlarda Antik Çağ’da varlığını sürdürmüş ve adını Laz halkından almış olan Lazika Krallığı (Egrisi) hakkında ansiklopedik bilgi verilmektedir.

Kolh kabilelerinin siyasi birliği olan Kolhis krallığı MÖ 1. yüzyıl başlarında Pontus kralı Mithridates’in hükmü altına girmiş ve Kolhlar onun önderliğinde Roma’ya karşı savaşmışlarsa da Pontus devletinin nihai yenilgisi ve Anadolu’nun Roma hâkimiyetine geçmesi ile MS 60’larda Kolhis’te Roma egemenliği başlamıştır. Kolh kabileleri Roma İmparatoluğu’nun Parth devleti ile arasında tampon bir bölge oluşturma amacına hizmet edecek şekilde Roma’ya bağlı küçük vasal beylikler haline getirilmişlerdir.

MS 130’larda bölgeye gelen Roma İmparatorluğu’nun Kapadokya valisi Arrianus,

Ophis[1] deresinin Kolhis ile Canik[2] arasında sınır oluşturduğunu bildirdikten sonra Phasis nehrine dek Psykhrus[3], Kalus[4], Rizius[5], Askurus[6], Adienus[7], Zagatis[8], Athene[9], Pyrtanis[10], Pyxites[11], Arkhabis[12], Apsarus, Bathys, Akinasis, İsis ve Mogrus nehirlerinin, Phasis’in kuzeyinde ise Dioskuria’ya dek “Karien, Khobus, Singamis, Tarsuras, Hippus ve Astelephus” nehirlerinin adını saydıktan sonra bu bölgedeki beyliklerin ad ve krallarını da sıralamıştır. Arrianus’a göre Sannika adı verilen Sanni halkının yaşadığı Sürmene ve batısındaki topraklar Roma egemenliğinde bulunmaktadır. Sanni, Çan ve Laz terimlerinin eş anlamlı olduğuna önceden değinmişsem de Sanni (Bkz. Tzanlar) halkının bir kralı olmadığını ve bunların Roma toprakları içerisinde yaşayan Roma vatandaşları olduğunu buna karşılık sınırın ötesinde yaşayan Lazlar ve diğer Kolh kabilelerinin kendi kralları tarafından yönetilen yarı bağımsız halklar olduğunu bu yüzden farklı adlandırılmış olabileceklerini gözden kaçırmamak gerekir. Arrianus’a göre bunlar sırasıyla Anhialus yönetimindeki Heniohi ve Mahelonlar, Malassas yönetimindeki Lazlar, İulianos yönetimindeki Apsiller, Resmagas yönetimindeki Abaskiler ve Spadagas yönetimindeki Saniglerdir. Modern Guria’nın iç bölgelerinde yaşadığı anlaşılan Zygi kabilesinin Roma yerine iç bölgedeki İber Krallığı’na bağlı olması ise Roma’nın Gürcü devletinin ilerleyişini durduramadığını ya da onu da Partlar karşısında tampon devletler kategorisine soktuğundan engelleme çabası içine girmediğini göstermektedir. Aynı dönemde Romalı atronom ve coğrafyacı Claudius Ptolemaeus’un (MS 90-168) “Geographica” adlı eserinde verdiği bilgilerden Kolhis’in kentleşme sürecine girdiği eski yerleşimlerin yerlerini yenilerine bıraktığı anlaşılmaktadır. Kapadokya valisi Arrianus’un Roma-Kolhis sınırlarını Of nehrinde başlatmasına rağmen kısa bir süre sonra Ptolemaeus Roma sınırlarına Kolhis’in bölümünü dahil ettiği ve Phasis nehrine dek uzattığı görülmektedir. “Geographika”da Roma imparatorluğu’na bağlı Pontus Kapadokyası’na bağlı Karadeniz liman yerleşimleri batıdan doğuya İskhopolis, Kerasus, Pharnakia, Hyssi, Trapezus, Kissius, Pitiusa, Rhizus limanı, Athena burnu, Khordyle, Arkhabis nehrinin ağzında Morthula, Ksyline nehrinin ağzında Kissa, Apsorrus nehrinin ağzında Apsorrus ve Sebastopolis olarak sıralanmıştır. Ptolemaeus, Phasis nehri ile Koraksi arasındaki bölgeyi Lazi kabilesinin kontrolünde gösterirken bu bölgedeki yerleşimleri güneyden kuzeye sırasıyla Phasis nehri ağzında kenti, Khariustus nehri ağzında Aia kenti, Sigane, Kyane nehri ağzındaki Neapolis ve Hippus nehri ağzındaki Dioskuria olarak saydıktan sonra iç bölgelerde Mekhles, Sarake, Madia, Surium ve Zadris yerleşimlerini saymıştır.

Görüldüğü gibi Lazlar diğer Kolh kabilelerine boyun eğdirerek Roma vasallığında olsa da Kolhların siyasi birliklerini sağlarken egemenlik alanlarını Kobuleti’den Khobi’ye dek genişletmiş, krallıkları Romalılarca “Lazika” Surami dağları civarında komşu oldukları Kartli krallığında yaşayan Gürcülerce ise “Egrisi” olarak tanınmıştır. Başta Sinop ve Ereğli amforaları olmak üzere bu döneme ait çok sayıda Anadolu yapımı sırlı çanak çömleği ile gümüş imparatorluk sikkeleri ve bronz Trabzon sikkelerinin Pitsunda, Gonio ve Sohum kazılarında bulunmasından Kolhis’te Roma’nın siyasi ve ekonomik etkinliğinin arttığı anlaşılmaktadır. MS 4. yüzyılda Lazika Krallığı’nın gücüyle orantılı olarak egemenlik sahası da artmış güneyde Çoruh vadisi, kuzeyde Apsili, Abazgi ve Sanigi krallıklarını ve iç bölgelerde Zygilerin, Svanların, Missimialıların topraklarını ve  Leçkumi bölgesini de ilhak etmeyi başarmış, böylece bir yandan çok etnisiteli bir devlet haline dönüşürken aynı zamanda Batı Kafkasya’da iktisadi bir birliğin oluşmasını da sağlamışlardır. Kolhis kentlerinin gelişiminde Hun ve Gotların Trabzon ve Bosphorus kentlerinde yaptığı yıkım sonucunda alternatif ticaret yolları aranışının da etkisi olmalıdır. Hun ve Pers tehlikesine karşı tek başına etkili olamayan Roma, MS 395’te gerçekleştirdiği bölünmenin kaosuyla doğu sınırlarını koruduğu için Lazika’nın büyümesi desteklerken, Lazların bağımsızlık eğilimlerine hatta Abhaz ve Svanlar gibi egemen oldukları halkların yöneticilerini atamalarına göz yummak zorunda kalmıştır. Bununla birlikte Lazika’nın yükselişi uzun süreli olmamış, Lazika kralı Gubaz bölgede kesin hâkimiyet ve Bizans’tan tam bağımsızlık için Perslerin desteğini sağlamaya çalışmışsa da başarılı olamamış, Svanlar fırsattan yararlanarak Laz egemenliğinden çıkarken tahttan oğlu Tsate lehine feragat etmek zorunda kalmıştır.

Notlar

[1] Of ilçesinde bulunan Solaklı deresi olmalı

[2] Orijinal metindeki “Thiannika” Çanik veya Canik’in yanlış yazımı olmalıdır.

[3] Of ilçesinde bulunan Baltacı deresi olmalı

[4] İyidere’nin eski adı Kalopotamos’un kısaltılmış formu olmalı

[5] Rize deresi

[6] Askoros deresi. Aynı eserin anonim kopyasında Askurna formunda kayıtlıdır.

[7] Kıbledağı deresi olmalıdır. Aynı eserin anonim kopyasında Adina formunda kayıtlıdır.

[8] Büyükdere olmalıdır. Aynı eserin anonim kopyasında Zagalis formunda kayıtlıdır.

[9] Hemşin deresinin eski adı olmalıdır.

[10] Fırtına deresinin eski adı olmalıdır.

[11] Çağlayan deresinin eski adı olmalıdır.

[12] Arhavi veya Kapisre deresinin eski adı olmalıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınevi. Ankara, 2016

Ayrıca Oku: Laz tarihi konulu makalelerim

Laziler, Çaniler, Tzaniler: Antik Çağ’da Lazlar
Lazika Krallığı
Lazika Krallığının Başkenti: Archaeopolis, Tsikhegoji, Ciha Goci, Nokalakevi 
Lazika Savaşları: Bizans ve Sasaniler arasında Lazların var olma mücadelesi
Osmanlı döneminde Lazlar ve Lazistan sancağı
Tuzcuoğlu İsyanları
Megreller ve Megrelya
Abhaz Efsanelerinde Atsan Duvarı ve Ğumik halkı Laz mirası olabilir mi?